Travma sonrası stres bozukluğu, deprem gibi afetlerin psikolojik sonuçlarından biridir. Deprem sırasında yaşanan sarsıntılar, göçük altında kalmak, aile yakınlarının veya kendisinin yaralanması, kişinin yakınlarını kaybetmesi, yaşam alanlarının kaybı gibi ani durumlar, travmatik süreçler yaşanmasına sebep olabilir. Bu tür olaylara tepki olarak en sık karşılaşılan psikolojik durumlardan biri travma sonrası stres bozukluğudur.
Çoğu kişide travma ile ilişkili belirtiler saatler ve günler sonrasında ortaya çıkabilmektedir. Bazı bireylerde yıllar sonra dahi ortaya çıktığı görülmektedir. Travmatik bir olay sonrasında ortaya çıkan travmatik stres belirtilerinin bir aydan daha uzun sürmesi bu durumun kronik bir hale gelebileceğini düşündürür. Deprem gibi afetlerin doğası gereği eğer karşılaşılan yıkım ve tahribat fazlaysa afet sonrasında gündelik hayata yeniden dönmek ve eski iyilik halinin ortaya çıkması bir aydan daha uzun sürecektir. Son yaşadığımız ileri düzey afetlerden sonra, eskiye dönmenin çok uzun zaman alacağını, enkaz kaldırma ve yeniden inşa için gereken sürenin aylar hatta yıllar olduğunu düşündüğümüzde risk de artmaktadır. Afet sonrasında verilen tepkiler, afetin boyutuna ve bireylere göre değişebilir. Yaşanan kaybın ve travmanın boyutu arttıkça kişilerin olayları zihinsel olarak işlemesi, çözümlemesi ve anlamlandırması zorlaşır.
Ciddi anlamda travma meydana oluşturan afetlerden sonra, bazı psikolojik süreçlerden geçilir.
- Şok Dönemi: İlk 24-48 saat sürebilecek bu dönemde, ani fizyolojik tepkiler, aşırı hassasiyet ve kısıtlanma hissi, mantıklı düşünememe ve karar verememe sorunları, unutkanlık ve dikkati yoğunlaştırma sorunları, donuklaşma ve kısa süreli şok durumu yaşanabilir.
- Tepki Dönemi: İki ile altı gün arasında görülmeye başlamaktadır. Duygusal karmaşalar: Kaygı, öfke, sinirlilik, suçlama, güvensizlik, yalnız kalma korkusu yaşanır. Bedensel tepkiler: Titreme, bulantı, çarpıntı ve yerinde duramamak gibi tepkiler görülebilir.
- Zihinsel İşlemleme Dönemi: Yaklaşık bir haftanın sonundan, bir aya kadar sürebilmektedir. Kaybedilenler için yas tutulmaya başlanır. Üzüntü ve özlem gibi güçlü duygular yoğun olarak yaşanabilir. Hafıza ve odaklanma sorunları oluşabilir. Kişiler arası ilişkilerde öfke hali ve çatışmalar yoğun olarak yaşanabilir.
- İyileşme Dönemi: Genel olarak bir ay içerisinde başlamaktadır. Afet üzerinden haftalar geçmiştir ve artık yaşama uyum sağlama dönemi başlamaktadır. Duygusal iyi hissetme yaşanır ve gelecek planları kurulmaya başlanılır. Yaşanılan afet anıların bir parçası olur ve zihni ilk zamanlar gibi yoğun olarak meşgul etmez.
Beklenen toparlanma süreci herkes için geçerli olmayacaktır ve birçok kişi süreci anlamlandırma konusunda yetersiz kalacaktır. Böyle durumlarda mutlaka psikolojik destek alınması gerekmektedir. Travma sonrası stres bozukluğu tedavisi, bireysel ve sosyal psikolojik iyilik hali için ciddiye alınması gereken bir durumdur. Tedavi sürecinde amaç, bireyin kaygılarını azaltmak, anıların tekrarlama sebeplerini bulmak, olayların sağlıklı işlemesine yardımcı olmak ve uykusuzluk gibi hayat kalitesini etkileyen durumların önüne geçmektir.
Dr. Şükrü Çido
Türkiye Hastanesi
